Προσεγγίζοντας την Κρητική Διατροφή στη σημερινή εποχή

• Η πρώτη έρευνα για το «μεσογειακό διατροφικό πρότυπο» (πλέον ΜΔΠ) έλαβε χώρα το 1948. Η ελληνική κυβέρνηση που ενεργούσε για τη βελτίωση των συνθηκών του πληθυσμού της μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, κάλεσε το Ίδρυμα Ροκφέλερ να πραγματοποιήσει μια επιδημιολογική μελέτη στο νησί της Κρήτης. Έτσι, ο επιδημιολόγος Leland Allbaugh διεξήγαγε ολοκληρωμένη έρευνα για τα δημογραφικά, κοινωνικά, οικονομικά και διατροφικά χαρακτηριστικά του πληθυσμού.
• [Nestle M. Mediterranean diets: historical and research overview. Am J Clin Nutr. 1995; 61 (6 Suppl): 1313S–2].

• Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι κατ’ ελάχιστο το 61% της συνολικής ενέργειας στην κρητική διατροφή προερχόταν από φυτικές τροφές, όπως δημητριακά, όσπρια, φρούτα και λαχανικά. Μόνο το 7% των θερμίδων προερχόταν από ζωικές τροφές όπως κρέας, ψάρι, αυγά και γαλακτοκομικά προϊόντα.
• Αντίθετα, η προσφορά τροφίμων στις ΗΠΑ εκείνη την εποχή, συνεισέφερε μόνο το 37% της ενέργειας από τρόφιμα φυτικής προέλευσης.
• [Nestle M. Mediterranean diets: historical and research overview. Am J Clin Nutr. 1995; 61 (6 Suppl): 1313S–2].

• “…olives, cereal grains, pulses, fruit, wild greens and herbs, together with limited quantities of goat meat and milk, game, and fish consist the basic Cretan foods…no meal was complete without bread….. Olives and olive oil contributed heavily to the energy intake … food seemed literally to be ‘swimming’ in oil“.
• [Crete: A Case Study of an Underdeveloped Area”, L. G. Allbaugh, Princeton NJ, Princeton University Press, 1953].

• Οι ερευνητές παρατήρησαν λίγα διατροφικά προβλήματα στην Κρήτη. Βέβαια, ορισμένοι συμμετέχοντες στη μελέτη εξέφρασαν δυσαρέσκεια με τη διατροφή τους αναφέροντας το κρέας ως τρόφιμο που έλειπε από τη διατροφή τους, ήταν μία «δίαιτα της ανάγκης». Ο Allbaugh παρατήρησε ότι το κρητικό σιτηρέσιο θα μπορούσε να βελτιωθεί με την ενσωμάτωση περισσότερων τροφίμων ζωικής προέλευσης.
• [Nestle M. Mediterranean diets: historical and research overview. Am J Clin Nutr. 1995; 61 (6 Suppl): 1313S–2].

• Το 1952, ο Ancel Keys ξεκίνησε τη Μελέτη των Επτά Χωρών για να εξετάσει τη σχέση μεταξύ διατροφής και υγείας στην Ιταλία, την Ελλάδα, τις ΗΠΑ, την Ιαπωνία, τη Φινλανδία, την Ολλανδία και τη Γιουγκοσλαβία. Αυτή η μελέτη, που διήρκεσε σχεδόν τρεις δεκαετίες και περιέλαβε περίπου 12.000 άνδρες ηλικίας 40-59 ετών, ήταν από τις πρώτες που συσχέτισαν το μεσογειακό διατροφικό πρότυπο με την υγεία.
• [Keys AE. Seven countries: a multivariate analysis of death and coronary heart disease. Cambridge, MA: Harvard University Press; 1980].

• Τα αποτελέσματα έδειξαν ισχυρές αποδείξεις που συνδέουν τη διατροφική πρόσληψη με τα επίπεδα χοληστερόλης στον ορό και την καρδιαγγειακή νόσο, ενώ χαμηλότερα ποσοστά καρδιαγγειακών παθήσεων παρατηρήθηκαν μεταξύ των συμμετεχόντων με χαμηλή κατανάλωση κορεσμένων λιπαρών.
• [Nestle M. Mediterranean diets: historical and research overview. Am J Clin Nutr. 1995; 61 (6 Suppl): 1313S–2].
• [Trichopoulou A, Lagiou P. Healthy traditional Mediterranean diet: an expression of culture, history, and lifestyle. Nutr Rev. 1997; 55 (11 Pt 1): 383–9].

• Η κρητική δίαιτα αντλούσε περίπου 38% των θερμίδων από λίπος, παρόμοιο με το ποσοστό των τροφίμων στις ΗΠΑ. Ωστόσο, στην Κρήτη, το επιτραπέζιο λίπος προερχόταν κυρίως από τροφές φυτικής προέλευσης όπως οι ελιές και το ελαιόλαδο. Ο Keys σημείωσε ότι η Κρήτη είχε ποσοστό στεφανιαίας νόσου (CHD) σχεδόν 32 φορές χαμηλότερο από την Ανατολική Φινλανδία, αν και η συνολική πρόσληψη λίπους στην Κρήτη δεν ήταν πολύ χαμηλότερη (36,1 % της συνολικής ενεργειακής πρόσληψης και 38,5 %, αντίστοιχα). Ωστόσο, τα κορεσμένα λιπαρά οξέα (SFA) συνεισέφεραν το 23,7 % των συνολικών θερμίδων στην Ανατολική Φινλανδία σε σύγκριση με το 7,7 % στην Κρήτη, κύριος λόγος για τα λίγα καρδιαγγειακά περιστατικά που καταγράφονταν στην Κρήτη, όπως συμπέρανε ο Keys.
• [Keys AE. Seven countries: a multivariate analysis of death and coronary heart disease. Cambridge, MA: Harvard University Press; 1980].

• Ο εμπνευσμένος Γάλλος, ιατρικός ερευνητής, Serge Renaud, χρησιμοποιώντας πάντα τον όρο “κρητική-μεσογειακή διατροφή” έγραψε: Συμπεραίνουμε ότι η κρητική μεσογειακή διατροφή προσαρμοσμένη σε δυτικό πληθυσμό προστατεύει από τη στεφανιαία νόσο πολύ πιο αποτελεσματικά από ότι μια συνετή δίαιτα. Το ευνοϊκό προσδόκιμο ζωής των Κρητικών θα μπορούσε να οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στη διατροφή τους.
• [Renaud S, de Lorgeril M, Delaye J, Guidollet J, Jacquard F, Mamelle N, Martin JL, Monjaud I, Salen P, Toubol P. Cretan Mediterranean diet for prevention of coronary heart disease. Am J Clin Nutr. 1995 Jun;61(6 Suppl):1360S-1367S. doi: 10.1093/ajcn/61.6.1360S. PMID: 7754988].

Από τότε, πολλές μελέτες επιβεβαιώνουν την καρδιο-προστατευτική δράση που κατέγραψε ο Keys.

[Inflammation and Cardiovascular Disease and Protection by the Mediterranean Diet. Francesco Sofi, Alessia Fabbri , and Alessandro Casini. Mediterranean Diet: Dietary Guidelines and Impact on Health and Disease (Nutrition and Health) 1st ed. 2016; Edition by Donato F. Romagnolo (Editor), Ornella I. Selmin (Editor), p.p. 1-345, ISBN 978-3-319-27969-5 (eBook), DOI 10.1007/978-3-319-27969-5, Springer Cham Heidelberg New York Dordrecht London].

• Μια άλλη μελέτη, Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ατομικής Ενέργειας (EURATOM) από το 1963 έως το 1965 κατέγραψε την ποιότητα-ποσότητα των τροφίμων που καταναλώνουν και συνέκρινε τα διατροφικά πρότυπα εννέα περιοχών στη Βόρεια Ευρώπη και δύο περιοχών στη Νότια Ευρώπη. Αν και δεν παρατηρήθηκαν απόλυτες διαφορές στην πρόσληψη λίπους στις περιοχές βορρά-νότου, οι τύποι λίπους και τα τρόφιμα που συμβάλλουν στη συνολική πρόσληψη λίπους ήταν αρκετά διαφορετικά.
• Η κατανάλωση βουτύρου ήταν υψηλότερη στις βόρειες περιοχές ενώ το ελαιόλαδο ήταν η κύρια πηγή λίπους στις νότιες περιοχές. Η μαργαρίνη δεν καταναλώνονταν από τις νότιες περιοχές, ενώ καταναλώνονταν λιγότερο κρέας και περισσότερα δημητριακά, φρούτα και λαχανικά.
• [Nestle M. Mediterranean diets: historical and research overview. Am J Clin Nutr. 1995; 61 (6 Suppl): 1313S–2].

• Μετά από αυτές τις μελέτες και βέβαια πολλές άλλες που ακολούθησαν, τα ευεργετικά αποτελέσματα του μεσογειακού διατροφικού προτύπου (ΜΔΠ) στη μείωση των χρόνιων ασθενειών, στη μυοκαρδιακή και καρδιαγγειακή θνησιμότητα, στο μεταβολικό σύνδρομο, στην αντιοξειδωτική ικανότητα και, και στη συχνότητα συμβαμάτων σε ασθενείς με προηγούμενο έμφραγμα του μυοκαρδίου έγιναν ευρέως αποδεκτά.
• [Updating the Benefits of the Mediterranean Diet: From the Heart to the Earth, Lluis Serra-Majem and Antonia Trichopoulou. Mediterranean Diet: Dietary Guidelines and Impact on Health and Disease (Nutrition and Health) 1st ed. 2016; Edition by Donato F. Romagnolo (Editor), Ornella I. Selmin (Editor), p.p. 1-345, ISBN 978-3-319-27969-5 (eBook), DOI 10.1007/978-3-319-27969-5, Springer Cham Heidelberg New York Dordrecht London].

• Το 1993, στο πρώτο από μια σειρά συνεδρίων με τίτλο «Δημόσια Υγεία Επιπτώσεις των Παραδοσιακών Διατροφών», μια ομάδα ειδικών σε θέματα διατροφής, διατροφής και υγείας συναντήθηκε για να επανεξετάσει την έρευνα σχετικά με τη σύνθεση και τις επιπτώσεις του ΜΔΠ στην υγεία. Με πρότυπο την πυραμίδα οδηγών τροφίμων του USDA, αναπτύχθηκε μια πυραμίδα ΜΔΠ, βασισμένη στα διατροφικά πρότυπα που παρατηρήθηκαν στις χώρες γύρω από τη λεκάνη της Μεσογείου στις αρχές της δεκαετίας του 1960.
• [Willett WC, Sacks F, Trichopoulou A, et al. Mediterranean diet pyramid: a cultural model for healthy eating. Am J Clin Nutr. 1995; 61 (6 Suppl): 1402S–6].

• Μετά τη συνάντηση του 1993, το Διεθνές Συνέδριο για την MD συγκλήθηκε στη Βαρκελώνη το 1996 και αυτό οδήγησε στην υπογραφή της «Διακήρυξης της Βαρκελώνης για τη Μεσογειακή Διατροφή», της οποίας κύριος στόχος ήταν η διατήρηση των παραδοσιακών μεσογειακών διατροφικών συνηθειών και της υψηλής ποιότητας παραγωγή φαγητού.
• Τα πρακτικά αυτής της συνάντησης έδωσαν έμφαση στις πτυχές της υγιεινής διατροφής της δίαιτας και περιελάμβαναν πολιτιστικές και ιστορικές πτυχές της διατροφής. Από τότε οι συναντήσεις γίνονταν κάθε 2 χρόνια και τα πρακτικά δημοσιεύονταν σε ειδικές εκδόσεις του Public Health Nutrition.
• [Dernini S, Berry EM, Bach-Faig A, Belahsen R, Donini LM, Lairon D, Serra-Majem L, Cannella C. A dietary model constructed by scientists. In Medi Terra: The Mediterranean diet for sustainable regional development, 1st ed. Presses de Sciences Po; 2012. p. 71–88].

• Η ενημερωμένη έκδοση της μεσογειακής πυραμίδας κυκλοφόρησε το 2010 και σε αντίθεση με την προηγούμενη έκδοση περιελάμβανε ποσοτικοποίηση των τροφίμων με την αντιμετώπιση των αναλογιών και της συχνότητας των μερίδων.
• Η ενημερωμένη οπτική αναπαράσταση της πυραμίδας ακολουθεί το προηγούμενο μοτίβο. Η βάση της πυραμίδας αποτελείται από τροφές που πρέπει να συντηρούν τη διατροφή. Τα τρόφιμα που πρέπει να καταναλώνονται σε μέτριες ή περιορισμένες ποσότητες περιλαμβάνονται στα ανώτερα επίπεδα. Το γραφικό συνοδευόταν από μηνύματα που ενσωματώνουν παράγοντες τρόπου ζωής εκτός από διατροφικές συνήθειες (Εικ. 4.2).
• [Bach-Faig A, Berry EM, Lairon D, et al. Mediterranean diet pyramid today. Science and cultural updates. Public Health Nutr. 2011; 14 (12A): 2274–84] [Fundación Dieta Mediterránea. Mediterranean diet pyramid, http://dietamediterranea.com/dietamed/piramide_INGLES.pdf].

Bach-Faig A, Berry EM, Lairon D, et al. Mediterranean diet pyramid today. Science and cultural updates. Public Health Nutr. 2011; 14 (12A): 2274–84] – [Fundación Dieta Mediterránea. Mediterranean diet pyramid, http://dietamediterranea.com/dietamed/piramide_INGLES.pdf].

• Το 2007, διακρατική αίτηση υποβλήθηκε στην UNESCO από τις κυβερνήσεις της Ελλάδας, της Ιταλίας, του Μαρόκου και της Ισπανίας για την αναγνώριση του ΜΔΠ. Από τις 16.11.2010, το ΜΔΠ έχει εγγραφεί στον Αντιπροσωπευτικό Κατάλογο της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Ανθρωπότητας, UNESCO. Το 2013 το αναγνώρισε ως άυλη κληρονομιά της Ιταλίας, Πορτογαλίας, Ισπανίας, Ελλάδας, Κύπρου, Κροατίας και του Μαρόκου.
• [UNESCO, Decision of the Intergovernmental Committee: 8.COM 8.10, https://ich.unesco.org/en/Decisions/8.COM/8.10].
•  
• Οι μεταξύ 2008-2011 προσπάθειες τοπικών φορέων και προσώπων για αναγνώριση της «Κρητικής Διατροφής» ως πολιτιστικής κληρονομιάς, για διάφορους λόγους, δεν επέτυχαν.

• Αν και υπάρχουν πολλές ομοιότητες στα τρόφιμα που καταναλώνονται στις μεσογειακές χώρες, ο καθορισμός του ΜΔΠ ως ένα σύνολο διατροφικών συνηθειών και τρόπου ζωής, ποικίλλει ανά περιοχή της λεκάνης της Μεσογείου και ανά χώρα. Η διατροφική πρόσληψη μπορεί επίσης να διαφέρει και στο εσωτερικό μεμονωμένων χωρών, καθώς τα διατροφικά πρότυπα επηρεάζονται από τις παραδόσεις, τον πολιτισμό, τη θρησκεία και την οικονομία.
• [Simopoulos AP. The Mediterranean diets: what is so special about the diet of Greece? The scientific evidence, J Nutr. 2001; 131 (11 Suppl): 3065s–73s]. – [Essid MY. History of Mediterranean food. In Mediterra: The Mediterranean diet for sustainable regional development, 1st ed. Presses de Sciences Po; 2012. p. 51–69].

• Ο Noah και ο Truswell διερεύνησαν αυτές τις ομοιότητες και διαφορές με συνεντεύξεις από γυναίκες που μετανάστευσαν στην Αυστραλία από Ισπανία, νότια Γαλλία, Ιταλία, Μάλτα, Κροατία, Βοσνία, Αλβανία, Ελλάδα, Κύπρο, Τουρκία, Συρία, Λίβανο, Αίγυπτο, Λιβύη, Τυνησία, Αλγερία, Μαρόκο. Ομαδοποίησαν τα διατροφικά πρότυπα σε τέσσερις διαφορετικές περιοχές με βάση τις διατροφικές συνήθειες που είναι παρόμοιες μεταξύ γειτονικών χωρών. Αναγνώρισαν τα πρότυπα της Δυτικής Μεσογείου, Αδριατικής, Ανατολικής Μεσογείου και Βόρειας Αφρικής.
• [Noah A, Truswell AS. There are many Mediterranean diets. Asia Pac J Clin Nutr. 2001; 10(1): 2–9].

• Η ομάδα της Ανατολικής Μεσογείου περιλαμβάνει Ελλάδα, Λίβανο, Κύπρο, Τουρκία και Αίγυπτο. Αυτές οι χώρες καταναλώνουν ψωμί από λευκό σιτάρι. Το πλιγούρι (Bulgur), θρυμματισμένοι κόκκοι σίτου, καταναλώνεται αποκλειστικά σε αυτήν την ομάδα χωρών. Η κατανάλωση γαλακτοκομικών είναι υψηλή, γιαουρτιού και τυριού. Τα όσπρια καταναλώνονται συχνά. Μεγάλη κατανάλωση λαχανικών, μαγειρευτά και σαλάτες, αρκετά ως γεμιστά με ρύζι και κιμά. Τα βότανα που χρησιμοποιούνται είναι ο άνηθος, ο μαϊντανός και η ρίγανη. Υπάρχει μέτρια κατανάλωση φρούτων. Η χρήση ελαιολάδου ποικίλλει από αμελητέα (Αίγυπτος) έως υψηλή (Ελλάδα). Η κατανάλωση κοτόπουλου είναι υψηλή με μέτρια επίπεδα βοδινού και αρνιού.
• [Noah A, Truswell AS. There are many Mediterranean diets. Asia Pac J Clin Nutr. 2001; 10(1): 2–9]. – [Rivera D, Obón C, Heinrich M, Inocencio C, Verde A, Fajardo J. Gathered Mediterranean food plants—ethnobotanical investigations and historical development. Forum Nutr., 2006; 59: 18–74].

• Στο Τρίτο Φόρουμ για τις Μεσογειακές Κουλτούρες Τροφίμων, που πραγματοποιήθηκε το 2005 στο Παν. Sapienza της Ρώμης (The 2005 Rome Call for a Common Action on Food in the Mediterranean), οι συμμετέχοντες συμφώνησαν σε έναν κοινό ορισμό του ΜΔΠ, υπενθυμίζοντας ότι η αρχαία ελληνική λέξη δίαιτα σήμαινε «ισορροπία», «τρόπος ζωής» και το ΜΔΠ ορίστηκε ως ένα ολόκληρο πρότυπο τρόπου ζωής με τη σωματική δραστηριότητα να παίζει σημαντικό ρόλο.
• Τονίστηκε ότι η μοναδικότητα του μεσογειακού διατροφικού προτύπου δεν σχετίζεται μόνο με μια λίστα τροφίμων (μερικά παραδοσιακά) αλλά και με τη βιωσιμότητά τους (κυρίως φρέσκα, εποχιακά και τοπικά καλλιεργημένα), την παρασκευή τους, τον τρόπο και το πλαίσιο που καταναλώνονται.
• [Dernini Sandro, 2006. Towards the progress of the Mediterranean διατροφικές κουλτούρες. Δημόσια Υγεία Nutr 9, 103-104. Public Health Nutrition, 9, 103-4. 10.1079/PHN2005930].

• Τα μηνύματα της κρητικής μεσογειακής διατροφής:
• Έχει εξελιχθεί ως τρόπος ζωής.
• Απευθύνεται σε υγιείς ενήλικες και θα πρέπει να προσαρμόζεται στις ειδικές ανάγκες των παιδιών, των εγκύων γυναικών και άλλων αναγκών.
• Τοποθετεί στη βάση τις τροφές φυτικής προέλευσης. Αυτές παρέχουν βασικά θρεπτικά συστατικά και προστατευτικές ουσίες που συμβάλλουν στη γενική ευεξία, διατηρούν μια ισορροπία στην όρεξη, την πέψη και τον μεταβολισμό.
• Τροποποιημένο από: [Bach-Faig A, Berry EM, Lairon D, et al. Mediterranean diet pyramid today. Science and cultural updates. Public Health Nutr. 2011; 14 (12A): 2274–84].

• Κάθε μέρα: (1) Δημητριακά. Μία ή δύο μερίδες ανά γεύμα με τη μορφή ψωμιού, ζυμαρικών, ρυζιού, κουσκούς και άλλων. Κατά προτίμηση δημητριακά ολικής αλέσεως.
• (2) Λαχανικά. Για μεσημεριανό γεύμα και δείπνο, δύο μερίδες ανά γεύμα, τουλάχιστον μία από τις μερίδες πρέπει να είναι ωμή. Επιλέξτε μια ποικιλία χρωμάτων και υφών για καλύτερη αντιοξειδωτική προστασία. (3) Φρούτα. Μία ή δύο μερίδες ανά γεύμα.
• Διατηρήστε καλή ενυδάτωση με νερό και αφεψήματα βοτάνων, μειώστε την περιεκτικότητα της τροφής σε αλάτι.
• Προτιμήστε το γιαούρτι. Το ελαιόλαδο είναι η κύρια πηγή λίπους. Συμπεριλάβετε ελιές, ξηρούς καρπούς και σπόρους. Μέτρια κατανάλωση κρασιού, εάν είναι συμβατή, με το γεύμα.
• Τροποποιημένο από: [Bach-Faig A, Berry EM, Lairon D, et al. Mediterranean diet pyramid today. Science and cultural updates. Public Health Nutr. 2011; 14 (12A): 2274–84].

• Εβδομαδιαία: Ψάρια (δύο ή περισσότερες μερίδες), λευκό κρέας (δύο μερίδες) και αυγά ως καλές πηγές ζωικής πρωτεΐνης. Τα ψάρια και τα οστρακοειδή ως καλές πηγές υγιεινών λιπών.
• Καταναλώστε όσπρια (περισσότερες από δύο μερίδες/εβδομάδα) και δημητριακά ως υγιεινές πηγές πρωτεϊνών και λιπιδίων.
• Πατάτες (δύο-τρείς μερίδες/εβδομάδα), ως μέρος παραδοσιακών συνταγών με κρέας και ψάρι.
• Καταναλώστε μικρές ποσότητες κόκκινου κρέατος (λιγότερες από δύο μερίδες την εβδομάδα).
• Τροποποιημένο από: [Bach-Faig A, Berry EM, Lairon D, et al. Mediterranean diet pyramid today. Science and cultural updates. Public Health Nutr. 2011; 14 (12A): 2274–84].

• Σπάνια: Γλυκά, καραμέλες, κέικ, αναψυκτικά.
• Συνεχώς: Έμφαση στα στοιχεία του τρόπου ζωής, όπως,
• «παν μέτρο άριστο»,
• κοινωνικοποίηση μέσω της παράθεσης τροφής,
• μαγείρεμα σε ήπιες συνθήκες θερμοκρασίας,
• εποχικότητα των τροφίμων,
• παραδοσιακά και τοπικά προϊόντα διατροφής,
• σωματική δραστηριότητα,
• επαρκής ανάπαυση.
• Τροποποιημένο από: [Bach-Faig A, Berry EM, Lairon D, et al. Mediterranean diet pyramid today. Science and cultural updates. Public Health Nutr. 2011; 14 (12A): 2274–84].

Σύμφωνα με τον Σύνδεσμος Ελαιοκομικών Δήμων Κρήτης (ΣΕΔΗΚ): [https://www.sedik.gr/neo/el/ελια-και-λαδι/καταναλωση].

• Πολλά από τα χαρακτηριστικά συστατικά του ΜΔΠ έχουν θετικά αποτελέσματα στην υγεία, επειδή είναι λειτουργικά τρόφιμα.
• Τα λαχανικά, τα φρούτα και οι ξηροί καρποί είναι πλούσια σε φαινόλες, φλαβονοειδή, ισοφλαβονοειδή, φυτοστερόλες.
• Τα πολυακόρεστα λιπαρά οξέα που βρίσκονται στα ψάρια ρυθμίζουν αιμοστατικούς παράγοντες, προστατεύουν από καρδιακές αρρυθμίες, υπέρταση κ.α.
• Το ελαιόλαδο είναι γνωστό για τα υψηλά επίπεδα μονοακόρεστων λιπαρών οξέων και είναι καλή πηγή φυτοχημικών, όπως πολυφαινολικές ενώσεις, σκουαλένιο και α-τοκοφερόλη.
• [Ortega R. Importance of functional foods in the Mediterranean diet. Public Health Nutr. 2006 Dec; 9(8A): 1136-40. doi: 10.1017/S1368980007668530. PMID: 17378953].

• Η έννοια του ΜΔΠ έχει υποστεί μια προοδευτική εξέλιξη τα τελευταία 60 χρόνια, από ένα υγιεινό διατροφικό πρότυπο σε ένα βιώσιμο διατροφικό πρότυπο, στο οποίο η διατροφή, τα τρόφιμα, οι πολιτισμοί, οι άνθρωποι, το περιβάλλον και η βιωσιμότητα αλληλεπιδρούν σε ένα νέο μοντέλο βιώσιμη διατροφή.
• Η τήρηση του ΜΔΠ μειώνεται λόγω πολυπαραγοντικών επιρροών – αλλαγές στον τρόπο ζωής, παγκοσμιοποίηση τροφίμων, οικονομικοί και κοινωνικο-πολιτιστικοί παράγοντες. Η σημερινή πρόκληση είναι να αντιστρέψουμε αυτές τις τάσεις.
• [Dernini S, Berry EM. Mediterranean Diet: From a Healthy Diet to a Sustainable Dietary Pattern. Front Nutr. 2015 May 7;2:15. doi: 10.3389/fnut.2015.00015. PMID: 26284249; PMCID: PMC4518218].

• Ο αγροτικός χώρος στην Ελλάδα βιώνει μια σημαντική μεταμόρφωση. Κατά τη διάρκεια των τελευταίων τεσσάρων δεκαετιών, η παραδοσιακή διχοτόμηση πόλης-υπαίθρου έχει δώσει τη θέση της σε πολύπλοκα χωρικά μοτίβα, τα οποία υφίστανται μια διαδικασία συνεχούς αλλαγής.
• Η ανάπτυξη της υπαίθρου δεν εξαρτάται πλέον αποκλειστικά από τον αγροτικό τομέα, αλλά και από τις σχέσεις με τις πόλεις και την παρουσία ποικιλίας οικονομικών δραστηριοτήτων στις αγροτικές περιοχές, όπως ο τουρισμός.
• Οι πολιτικές αγροτικής και αγροτικής ανάπτυξης, επιδρούν στα αγροτικά πρότυπα και στα πρότυπα ζωής.
• [Iliopoulou, Polixeni & Stratakis, Panagiotis & Tsatsaris, Andreas. (2008). Transformation of Rural Patterns in Greece in a European Regional Development Perspective (The Case of Crete). In book: Regional analysis and policy: the Greek experiencePublisher: Physica – Verlag Editors: Harry Coccossis, Yannis Psycharis].

• “Ανακαλύπτοντας” ξανά την παράδοση και το κοινωνικό κεφάλαιο της αγροτικής κοινωνίας: Οι τοπικοί κοινωνικοί και οικονομικοί παράγοντες, εκμεταλλευόμενοι το πλαίσιο της κοινωνικής οικονομίας, μπορούν να παράγουν αγαθά όπως τα τρόφιμα και χρησιμοποιώντας τοπικές κοινωνικές σχέσεις να σχηματίσουν ένα πολυ-λειτουργικό σύνολο που διαμορφώνεται τοπικά και υποστηρίζει τη ζωή στην ύπαιθρο.
• [Spyridakis, Manos & Dima, Fani. (2017). Reinventing traditions: Socially produced goods in Eastern Crete during economic crisis. Journal of Rural Studies. 53. 10.1016/j.jrurstud.2017.04.007].

• Χρειάζεται να καλλιεργηθεί η αίσθηση του ανήκειν και της κοινότητας. Το κοινωνικό κεφάλαιο χτίζει την κοινωνική επαφή και αλληλεπίδραση, καθώς και τη δημιουργία δικτύων που επιτρέπουν έναν κοινό τρόπο ζωής.
• Ωστόσο, κοινωνικό κεφάλαιο σημαίνει επίσης συλλογική εμπιστοσύνη, υπονοούμενη σχεδόν σε οποιαδήποτε έννοια της ομάδας ή της κοινότητας. Αυτή η συλλογική εμπιστοσύνη βοηθά τους ανθρώπους να εξελιχθούν ως ομάδα και αλλάξουν τρόπο ζωής.
• Απαιτούνται περισσότερες προσεγγίσεις από κοινωνικο-πολιτισμική άποψη, λαμβάνοντας υπόψη τη σημασία εκείνων των προοπτικών που χτίζονται από την αλληλεπίδραση των ανθρώπων ως μελών των κοινωνιών και, επομένως, δημιουργούν κοινωνικό κεφάλαιο.
• [Medina F-X, Sole-Sedeno JM. Social Sustainability, Social Capital, Health, and the Building of Cultural Capital around the Mediterranean Diet. Sustainability. 2023; 15(5):4664. https://doi.org/10.3390/su15054664].

Yubero-Serrano, E.M., Gutierrez-Mariscal, F.M., Perez-Martinez, P., Lopez-Miranda, J. (2020). The Mediterranean Diet. In: Uribarri, J., Vassalotti, J. (eds) Nutrition, Fitness, and Mindfulness. Nutrition and Health. Humana, Cham. https://doi.org/10.1007/978-3-030-30892-6_2