Ελαιόλαδα ΠΟΠ και ΠΓΕ

Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει επιβάλλει ενδείξεις αναγνώρισης ποιότητας για ορισμένες κατηγορίες προϊόντων, μεταξύ των οποίων και το ελαιόλαδο. Οι εν λόγω ενδείξεις είναι οι εξής: Π.Ο.Π. = Προστατευόμενη Ονομασία Προέλευσης και Π.Γ.Ε. = Προστατευόμενη Γεωγραφική Ένδειξη. Για να τύχουν της αναγνώρισης της ένδειξης Π.Ο.Π., τα προϊόντα πρέπει να παράγονται, επεξεργάζονται και μεταποιούνται σε οριοθετημένη περιοχή η οποία διαθέτει και αναγνωρισμένη μέθοδο – πρακτική (know-how). Για την ένδειξη Π.Γ.Ε., τα κριτήρια είναι λιγότερο αυστηρά και απαιτείται σαφής σχέση του προϊόντος, σε ένα τουλάχιστον στάδιο της διαδικασίας παραγωγής, επεξεργασίας ή μεταποίησης, με την οριοθετημένη περιοχή. Τα προϊόντα Προστατευόμενης Ονομασίας Προέλευσης (Π.Ο.Π.) και Προστατευόμενης Γεωγραφικής Ένδειξης (Π.Γ.Ε.) διαθέτουν πλεονέκτημα στην διαδικασία προώθησης σε απαιτητικές αγορές, ειδικότερα για τις δυτικές χώρες. Με τον τρόπο αυτό, εκτός από την εγγυημένη ποιότητα, το ελαιόλαδο συνδυάζεται με τη «παράδοση» που χαρακτηρίζει πολλές περιοχές της Ελλάδας, ως προς την παραγωγή του συγκεκριμένου προϊόντος, και αποτελεί πλεονέκτημα για επιλεκτικούς καταναλωτές. Στον τομέα του ελαιολάδου έχουν επίσημα αναγνωρισθεί και κατοχυρωθεί βάσει σχετικών κανονισμών της Ε.Ε., οι ενδείξεις Π.Ο.Π. και Π.Γ.Ε. για 31 ελληνικά ελαιόλαδα συγκεκριμένων περιοχών (19 περιοχών Π.Ο.Π και 12 Π.Γ.Ε).

[ΣΕΒΙΤΕΛ (Σύνδεσμος Ελληνικών Βιομηχανιών Τυποποιήσεως Ελαιολάδου), https://sevitel.gr/to-typopoihmeno-elaiolado/pop-pge/]

Τα Π.Ο.Π. προϊόντα: α) κατάγονται από τη συγκεκριμένη περιοχή, τον συγκεκριμένο τόπο ή τη συγκεκριμένη χώρα, β) η ποιότητα ή τα χαρακτηριστικά τους οφείλονται ουσιαστικά ή αποκλειστικά στο ιδιαίτερο γεωγραφικό περιβάλλον που περιλαμβάνει τους εγγενείς φυσικούς και ανθρώπινους παράγοντες, και γ) η παραγωγή, η μεταποίηση και η επεξεργασία τους πραγματοποιούνται στην οριοθετημένη γεωγραφική περιοχή.

Τα Π.Γ.Ε. προϊόντα: α) κατάγονται από την εν λόγω περιοχή, τον συγκεκριμένο τόπο ή την εν λόγω χώρα, β) η συγκεκριμένη ποιότητα, η φήμη ή άλλα χαρακτηριστικά τους μπορούν να αποδοθούν στην εν λόγω γεωγραφική καταγωγή, και γ) η παραγωγή, ή/και η μεταποίηση, ή/και η επεξεργασία πραγματοποιούνται στην οριοθετημένη αυτή γεωγραφική περιοχή.

[ΣΕΒΙΤΕΛ (Σύνδεσμος Ελληνικών Βιομηχανιών Τυποποιήσεως Ελαιολάδου), https://sevitel.gr/to-typopoihmeno-elaiolado/pop-pge/]

Στην Κρήτη, τα ελαιόλαδα Π.Ο.Π. και Π.Γ.Ε. είναι:

Βιάννος Ηρακλείου Κρήτης (Π.Ο.Π.), Πεζά Ηρακλείου Κρήτης (Π.Ο.Π.), Αρχάνες Ηρακλείου Κρήτης (Π.Ο.Π.), Εξαιρετικό παρθένο ελαιόλαδο Θραψανό (Π.Ο.Π.), Mεσσαρά (Π.Ο.Π.), Βόρειος Μυλοπόταμος Ρεθύμνης Κρήτης (Π.Ο.Π.), Ρεθύμνης Χανιά Κρήτης (Π.Γ.Ε.), Κολυμβάρι Χανίων Κρήτης (Π.Ο.Π.), Αποκόρωνας Χανίων Κρήτης (Π.Ο.Π.), Εξαιρετικό παρθένο ελαιόλαδο Σέλινο Κρήτης (Π.Ο.Π.), Σητεία Λασιθίου Κρήτης (Π.Ο.Π.), Κριτσά Λασιθίου (Π.Γ.Ε.).

[Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης & Τροφίμων Γενική Διεύθυνση Τροφίμων Δ/νση Συστημάτων ποιότητας & Βιολογικής Γεωργίας, (2024). Τμήμα Π.Ο.Π. Π.Γ.Ε. Ε.Π.Ι.Π., ΠΡΟΪΟΝΤΑ ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΜΕΝΗΣ ΟΝΟΜΑΣΙΑΣ ΠΡΟΕΛΕΥΣΗΣ (Π.Ο.Π.) ΚΑΙ ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΜΕΝΗΣ ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΗΣ ΕΝΔΕΙΞΗΣ (Π.Γ.Ε.), https://www.minagric.gr/images/stories/docs/agrotis/POP-PGE/proionta_ana_perifereia130524.pdf]

Μετά την καταχώρησης της ονομασίας Κριτσά στο Μητρώο των Προστατευόμενων Γεωγραφικών Ενδείξεων που τηρεί η Ευρωπαϊκή Ένωση, ο Αγροτικός Συνεταιρισμός Κριτσάς πιστοποιήθηκε από τον ΕΛΓΟ -ΔΗΜΗΤΡΑ για την παραγωγή, συσκευασία και εμπορία του ελαιολάδου Π.Γ.Ε. Κριτσά. Ένα ελαιόλαδο η παραγωγή του οποίου γίνεται πλέον σε μια σαφώς οριοθετημένη περιοχή, και με συγκεκριμένες πρακτικές που εφαρμόζονται στην καλλιέργεια, τη συγκομιδή, την επεξεργασία του ελαιόκαρπου και στην αποθήκευση και συσκευασία του ελαιολάδου. Η προσήλωση στον στόχο αυτή παραμένει σταθερή εδώ και έναν αιώνα περίπου. Από τότε που οι πρώτοι παραγωγοί – μέλη του Συνεταιρισμού ξεκίνησαν να χτίζουν ένα ισχυρό “brand-name” για τo ελαιόλαδο της Κριτσάς. Ένα ελαιόλαδο με χρώμα χρυσοπράσινο και φρουτώδη γεύση που σταδιακά απέκτησε μια ιδιαίτερη φήμη η οποία του επέτρεψε να διαδοθεί σταδιακά στην υπόλοιπη Κρήτη, στην Ελλάδα και στις διεθνείς αγορές.

[https://www.proactivegeo.gr/el/oloklirothike-o-elegchos-kai-i-pistopoiisi-toy-pge-kritsa-me-tin-ypostirixi-tis-proactive]

Το Π.Γ.Ε. προϊόν παράγεται αποκλειστικά στα όρια του δημοτικού διαμερίσματος της Κριτσάς και των γειτονικών τοπικών κοινοτήτων Μέσα και Έξω Λακκωνίων και Κρούστα, που ανήκουν στο Δήμο Αγίου Νικολάου. Στο δημοτικό διαμέρισμα Κριτσάς, εκτός από την ομώνυμη κωμόπολη (Κριτσά), περιλαμβάνονται και οι παρακάτω οικισμοί: Αμμουδάρα, Βαθύ, Θεολόγος, Καθαρό, Κάλυβος, Μαρδάτι, Ρούσα Λίμνη και Τάπες. Η ιδιαιτερότητα του ελαιολάδου «Κριτσά» οφείλεται τόσο στα εδαφοκλιματικά χαρακτηριστικά της περιοχής, όσο και στον ανθρώπινο παράγοντα. Το ελαιόλαδο «Κριτσά» παράγεται σε μια σχετικά μικρή σε έκταση περιοχή, με κατά το μάλλον ή ήττον παρόμοιες εδαφοκλιματικές συνθήκες, γεγονός που έχει ως αποτέλεσμα την ομοιομορφία των χαρακτηριστικών του τελικού προϊόντος. Η περιοχή χαρακτηρίζεται ως ξηροθερμική, ημιορεινή, με μεγάλα ποσοστά ηλιοφάνειας. Το υψόμετρο σε γενικές γραμμές είναι χαμηλό, με το μέσο υψόμετρο να ανέρχεται περίπου στα 200 μέτρα. Επιπρόσθετα, το ελαιόλαδο «Κριτσά» προέρχεται αποκλειστικά από την ποικιλία ‘Κορωνέϊκη’, συμβάλλοντας περισσότερο στην ομοιομορφία του προϊόντος. Το κλίμα της περιοχής χαρακτηρίζεται ως ήπιο Μεσογειακό, χωρίς μεγάλες θερμοκρασιακές μεταπτώσεις. Η μέση ετήσια θερμοκρασία είναι 17 οC, με μέση ετήσια υψηλή και χαμηλή θερμοκρασία 23,2 οC και 10,7 οC αντίστοιχα. Θερμότεροι μήνες είναι οι Ιούλιος και Αύγουστος και ψυχρότεροι οι Ιανουάριος και Φεβρουάριος. Οι βροχοπτώσεις πλησιάζουν κατά μέσο όρο τα 2000 mm ετησίως, με το 75% αυτών να πέφτει τους χειμερινούς μήνες (Δεκέμβριο, Ιανουάριο, Φεβρουάριο). Η ηλιοφάνεια είναι πολύ υψηλή, λόγω της έκθεσης της περιοχής και του ανάγλυφου, ξεπερνώντας τις 2900 ώρες ανά έτος.

[ΠΡΟΔΙΑΓΡΑΦΕΣ ΠΡΟΪΟΝΤΟΣ Κανονισμός (ΕΚ) αριθ. 1151/2012 του Συμβουλίου, ΟΝΟΜΑ ΤΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ ΜΕΛΟΥΣ: ΕΛΛΑΣ, ΟΝΟΜΑΣΙΑ: ΚΡΙΤΣΑ, Π.Γ.Ε., ΤΥΠΟΣ ΠΡΟΪΟΝΤΟΣ: Κλάση 1.5: Έλαια, https://www.minagric.gr/images/stories/docs/agrotis/POP-PGE/prod_ladi_kritsa081217.pdf]

[Ματζαράκης, Α. και Κατσούλης Β., (2004). Διάρκεια των ωρών της ηλιοφάνειας στον ελληνικό χώρο. 7o Πανελλήνιο (& Διεθνές) Συνέδριο Μετεωρολογίας, Κλιματολογίας και Φυσικής της Ατμόσφαιρας. Λευκωσία, 28-30 Σεπτεμβρίου 2004, Σελ. 531-539.]

Φωτογραφία από δορυφόρο της περιοχής και τοποθέτησή της στον χάρτη της Κρήτης

Ο ιστορικός δεσμός της περιοχής με την ελιά καταδεικνύεται από τα δύο τουλάχιστον ελαιοπιεστήρια στην περιοχή της αρχαίας πόλης Λατώ, τα ερείπια της οποίας χρονολογούνται από την δωρική περίοδο (5ος και 4ος αιώνας π.Χ.). Μέσα στην πόλη, η οποία βρίσκεται σε απόσταση περίπου 3 χιλιόμετρα από το χωριό Κριτσά, υπάρχουν ευρήματα για αποθήκευση του ελαιολάδου. Επιπρόσθετα, διάσπαρτα παλιά ελαιουργεία στην ευρύτερη περιοχή μαρτυρούν τον ισχυρό δεσμό της ελαιοκαλλιέργειας με την καθημερινότητα των κατοίκων.

Αρχαίο ελαιοπιεστήριο της περιοχής γύρω από την Κριτσά, στην αρχαία πόλη Λατώ

[Κερδίζει τις διεθνείς αγορές το βραβευμένο ελαιόλαδο «ΚΡΙΤΣΑ», (2017), https://www.insider.gr/epiheiriseis/55199/kerdizei-tis-diethneis-agores-brabeymeno-elaiolado-kritsa]

Η καταχώριση της ονομασίας «ΚΡΙΤΣΑ» στο Μητρώο Π.Ο.Π.-Π.Γ.Ε. ως Προστατευόμενης Γεωγραφικής Ένδειξης (Π.Γ.Ε.) της ΕΕ είναι μία αναγνώριση της αξίας του ελαιολάδου της Κριτσάς, η οποία έχει αναγνωριστεί απο ετών διεθνώς στην εμπορική πράξη και έχει επιβραβευτεί με Παγκόσμια Βραβεία μεταξύ των όποιων και το πρώτο βραβείο του μεγαλύτερου και εγκυρότερου διαγωνισμού Mario Solinas που οργανώνεται απο το Διεθνές Συμβούλιο Ελαιόλαδου. Ωστόσο η αναγνώριση του ‘Π.Γ.Ε. Κριτσά» από μόνη της δεν μπορεί να εξασφαλίσει την προβολή και προώθηση του ελαιολάδου της περιοχής Κριτσάς με καλύτερες τιμές για τους παραγωγούς του. Αυτό τουλάχιστο αποδεικνύει η εμπειρία απο τα ήδη αναγνωρισμένα τώρα και Π.Γ.Ε. και Π.Ο.Π. διαφόρων περιοχών της Κρήτης.

Εξάλλου όπως και οι ονομασίες των αναγνωρίσεων Π.Ο.Π. και Π.Γ.Ε. αναφέρουν στον τίτλο τους (Π.Ο.Π. σημαίνει Προστατευόμενη Ονομασία Προέλευσης και Π.Γ.Ε. σημαίνει Προστατευόμενη Γεωγραφική Ένδειξη), κύριος σκοπός της ύπαρξης τους, είναι η «προστασία» των ονομασιών και όχι η προβολή ή η προώθηση, για τα οποία εννοείται ότι πρέπει να φροντίσουν οι ίδιοι ενδιαφερόμενοι. Προστασία μπορεί να σημαίνει επιβολή κυρώσεων απο τα Κράτη Μελή (και όχι απο την ΕΕ) στις περιπτώσεις που τα ονόματα αυτά χρησιμοποιούνται σε χώρες μελή της ΕΕ χωρίς να έχουν τηρηθεί οι διαδικασίες της παραγωγής που προβλέπονται στον Φάκελο της αναγνώρισης τους. Η προστασία έξω απο τις χώρες της ΕΕ είναι περιορισμένη και αφορά κυρίως ειδικές συμφωνίες όπως για το ελαιόλαδο Π.Ο.Π. Καλαμάτα κ.α.

Πολλοί, αν και υπάρχουν έντονες τοπικές αντιδράσεις, υποστηρίζουν ότι ένα μονό όνομα είναι διεθνώς γνωστό και προβεβλημένο και κάθε μέρα με τον τουρισμό γίνεται γνωστότερο. Και αυτό είναι το όνομα ΚΡΗΤΗ. Γι’ αυτο ο ΣΕΔΗΚ (Σύλλογος Ελαιοκομικών Δήμων Κρήτης) προσπάθησε πολλά χρόνια, για αναγνώριση Π.Ο.Π. Κρήτη. Είναι ζητούμενο, η Κριτσά να αξιοποιήσει την αναγνώριση «Π.Γ.Ε. Κριτσά» σαν προστιθέμενη άξια της συνολικής παραγωγικής πρακτικής που μέχρι τώρα εφαρμόζεται απο τον Συνεταιρισμό της.

[Στην τελική φάση η αναγνώριση ελαιολάδου «Π.Γ.Ε. Κριτσά» – Ωστόσο για την αύξηση εξαγωγών τυποποιημένου, βασικό το «κλειδί» παραμένει το Π.Ο.Π. Κρήτη, https://sedik.gr/arxeio-elaioneon/αρχείο-ελαιονέων -2017/1286-sten-telike-phase-e-anagnorise-elaioladou-pge-kritsa]