Διατροφικές συνήθειες

Ο βραβευμένος με Νόμπελ Έλληνας ποιητής Οδυσσέας Ελύτης έγραψε: «Αν η Ελλάδα καταστραφεί ολοσχερώς, αυτό που θα απομείνει είναι μια ελιά, ένα αμπέλι και μια βάρκα. Αυτά είναι αρκετά για να ξεκινήσουμε από την αρχή». Πράγματι, ορισμένα φυτά, όπως η ελιά και τα αμπέλια, προφανώς υπήρχαν στην Ελλάδα από πάντα. Στην Έκθεση Ροκφέλερ του 1953 με τίτλο «Κρήτη: μια μελέτη περίπτωσης μιας υπανάπτυκτης περιοχής», ο Allbaugh αναφέρει: «ελιές, δημητριακά, όσπρια, φρούτα, άγρια χόρτα και βότανα, μαζί με περιορισμένες ποσότητες κρέατος και γάλακτος κατσίκας, θηράματα και ψάρια αποτελούν τα βασικά κρητικά φαγητά, αλλά κανένα γεύμα δεν ήταν ολοκληρωμένο χωρίς ψωμί. Οι ελιές και το ελαιόλαδο συνέβαλαν σε μεγάλο βαθμό στην πρόσληψη ενέργειας. Το φαγητό φαινόταν κυριολεκτικά να κολυμπάει μέσα στο ελαιόλαδο». Στην παραδοσιακή ελληνική κουζίνα, το ελαιόλαδο χρησιμοποιείται σε όλες τις μαγειρικές πρακτικές.

Ο όρος μαγειρικής «λαδερά» προέρχεται από τη λέξη «λάδι», που γενικά σημαίνει ελαιόλαδο στα ελληνικά, και περιγράφει λαχανικά μαγειρεμένα σε άφθονο ελαιόλαδο, κρεμμύδια, σκόρδο, ντομάτες και διάφορα βότανα. Αυτά είναι τα αρχικά βήματα παρασκευής των λαδερών και η μαγειρική πρακτική της ελληνικής κουζίνας που ονομάζεται τσιγάρισμα (σοτάρισμα) – ουσιαστικά το «σοτάρισμα» (από το γαλλικό sauté). Τα κρεμμύδια και το σκόρδο πρώτα μαραίνονται ή μαλακώνουν, για λίγα λεπτά, σε ένα τηγάνι με μερικές κουταλιές της σούπας ζεστό ελαιόλαδο, μια πρακτική που προσθέτει ένα ορισμένο βάθος γεύσης. Στη συνέχεια, προστίθενται λαχανικά, τριμμένες ντομάτες, διάφορα αρωματικά βότανα και μια μικρή ποσότητα νερού και το φαγητό ουσιαστικά αφήνεται να μαγειρευτεί μόνο του, παραδοσιακά σε χαμηλή φωτιά. Αυτός ο συνδυασμός ντομάτας, ελαιολάδου, σκόρδου, κρεμμυδιού και βοτάνων στα λαδερά αυξάνει την ποσότητα πολυφαινολών και καροτενοειδών. Το ελαφρύ τηγάνισμα λαχανικών με ελαιόλαδο τα κάνει πιο υγιεινά. Το ελαιόλαδο έχει την ικανότητα να λειτουργεί ως έκδοχο τροφίμων, το οποίο βοηθά στην απελευθέρωση και απορρόφηση βιοδραστικών ενώσεων από π.χ. την τομάτα.

[Trichopoulou, Antonia. (2022). Olive oil, Greek Mediterranean diet heritage and honoring the past to secure our future: Priorities for research and education. Frontiers in Nutrition. 9. 1058402. 10.3389/fnut.2022.1058402]

Φωτογραφία από λαδερά στον ΓΑΣΤΡΟΝΟΜΟ (https://www.gastronomos.gr/), Εφημερίδα ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ

[https://www.gastronomos.gr/syntagh/ta-ladera-fasolakia-tis-manis/52543/]

Υπάρχουν σαφείς ενδείξεις ότι ένα σημαντικό μέρος του πληθυσμού της Ελλάδας έχει απομακρυνθεί από την «υγιεινή», παραδοσιακή, μεσογειακή διατροφή, με το ελαιόλαδο στον πυρήνα της. Το αντιπροσωπευτικό δείγμα πληθυσμού της έρευνας ΥΔΡΙΑ (HYDRIA), δείχνει ότι, συνολικά, μόνο το 28,3% των ενηλίκων χαρακτηρίζεται πλέον ως άτομο με υψηλή προσήλωση (βαθμολογία 6-9 βαθμών) στη μεσογειακή διατροφή. Περίπου το 39,7% των συμμετεχόντων άνω των 65 ετών και το 25,5% των συμμετεχόντων κάτω των 65 ετών, συμπεριλήφθηκαν στην κατηγορία υψηλής προσήλωσης της βαθμολογίας της μεσογειακής διατροφής. Το κλειδί είναι η παρατήρηση ότι οι ενήλικες καταναλώνουν επίπεδα κόκκινου κρέατος, φρούτων και λαχανικών, που δεν συνάδουν με τις διεθνείς διατροφικές συστάσεις. Με βάση τα κριτήρια, είναι σαφές ότι οι διεθνείς διατροφικές συστάσεις δεν τηρούνται από τους περισσότερους ενήλικες κατά την αξιολόγηση των επιπέδων πρόσληψης διαφόρων μακροθρεπτικών συστατικών και επιλεγμένων τροφίμων.

Με αυτές τις πληροφορίες σχετικά με τις διατροφικές συνήθειες των ενηλίκων στην Ελλάδα, είναι δυνατόν να σημειωθεί ότι οι νεότεροι ενήλικες τρώνε περισσότερο κρέας, γαλακτοκομικά και καταναλώνουν αλκοόλ, στοιχεία που αποκλίνουν από τις χαμηλότερες έως μεσαίες ποσότητες που αποτελούν τα παραδοσιακά επίπεδα κατανάλωσης στη μεσογειακής διατροφής. Τρώνε επίσης μικρότερες ποσότητες φρούτων, οσπρίων και λαχανικών, αν και οι μεγαλύτεροι σε ηλικία συμμετέχοντες είχαν συγκριτικά υψηλότερη κατανάλωση σε αυτές τις κατηγορίες. Παρά της σύγχρονες προσπάθειες αναγνώρισης των οφελών της παραδοσιακής μεσογειακής διατροφής και την υποστήριξη για την τροποποίηση των διατροφικών προτύπων προς την ενσωμάτωση βασικών στοιχείων του μεσογειακού διατροφικού προτύπου, οι νεότερες γενιές στην Ελλάδα εξακολουθούν να απομακρύνονται από τις ευεργετικές επιλογές τροφίμων. Οι πιθανές αρνητικές επιπτώσεις στη θνησιμότητα και τη νοσηρότητα σε αυτές τις καταστάσεις είναι σαφείς.

Οι αλλαγές στη διατροφή θα μπορούσαν να αποδοθούν στις τεκμηριωμένες αλλαγές στον τρόπο ζωής, που επηρεάστηκαν από τη διαδικασία αστικοποίησης. Η αστική ζωή μπορεί να έχει τεράστιες και σύνθετες επιπτώσεις στη διατροφή, συμπεριλαμβανομένης της αυξημένης συμμετοχής στο εργατικό δυναμικό, η οποία αντιστοιχεί σε επιλογές περισσότερων προπαρασκευασμένων γευμάτων αντί για ποιοτικές επιλογές μαγειρέματος, σε αυξημένα επίπεδα εισοδήματος που επιτρέπουν την πρόσβαση σε ένα μεγαλύτερο εύρος μαζικά προσφερόμενων τροφίμων που δεν είναι απαραίτητα τόσο θρεπτικά, την ευρύτερη διαθεσιμότητα φθηνών τροφίμων χαμηλής διατροφικής ποιότητας (συχνά ζωικής προέλευσης) και ανθυγιεινών συσκευασμένων τροφίμων.

Λαμβάνοντας υπόψη τις προτεραιότητες για έρευνα και εκπαίδευση σχετικά με το ελαιόλαδο, καθώς είναι το κεντρικό τρόφιμο στη μεσογειακή διατροφή, αξιολογούμε κάθε συστατικό αυτού του διατροφικού προτύπου, αναγνωρίζοντας ότι όλα είναι αλληλένδετα, καθώς δεν είναι εύκολο να τα διαχωρίσουμε. Σε αυτό το πλαίσιο, η έμφαση θα πρέπει να δοθεί στην ακεραιότητα και την εφαρμογή δράσεων που θα υποστηρίξουν και θα επηρεάσουν την ανάπτυξη συμβατών δημοσιονομικών και τιμολογιακών πολιτικών, σχεδίων σχολικής διατροφής και σίτισης, μάρκετινγκ τροφίμων και κατευθυντήριων αρχών επισήμανσης της υγιεινής διατροφής. Ένα παράδειγμα είναι η αξιοποίηση της τρέχουσας κοινωνικής τάσης της «Υγιεινής Διατροφής» σε συνδυασμό με την αυξημένη ζήτηση για παραδοσιακά, τοπικά και εποχιακά τρόφιμα, που μπορούν να προσφέρει επιχειρηματικές ευκαιρίες για τον τομέα της εστίασης. Η έμφαση θα μπορούσε να δοθεί στις παραδοσιακές επιλογές με έμφαση στη χρήση ελαιολάδου στα παραδοσιακά πιάτα.

[Healthy Eating Pyramid, Copyright © 2008. For more information about The Healthy Eating Pyramid, please see: The Nutrition Source, Department of Nutrition, Harvard T.H. Chan School of Public Health, www.thenutritionsource.org, and Eat, Drink, and Be Healthy, by Walter C. Willett, M.D., and Patrick J. Skerrett (2005), Free Press/Simon & Schuster Inc.”]

Διατροφικές συνήθειες των νέων

Αρκετά επιστημονικά ευρήματα υποδηλώνουν ότι η παιδική ηλικία είναι μια κρίσιμη περίοδος της ζωής κατά την οποία διαμορφώνονται και εδραιώνονται μακροπρόθεσμοι παράγοντες υγιεινού τρόπου ζωής, οι οποίοι παρακολουθούνται με συνέπεια αργότερα στη ζωή. Στην εφηβεία, οι υγιεινές συμπεριφορές, όπως οι διατροφικές συνήθειες, προάγουν την ευεξία και την υγεία και σχετίζονται με βελτιωμένες υγιεινές συμπεριφορές κατά την ενήλικη ζωή. Με βάση τον οδηγό των Κέντρων Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων για την προαγωγή της υγείας και την πρόληψη χρόνιων ασθενειών για παιδιά σχολικής ηλικίας, είναι ευκολότερο και πιο αποτελεσματικό να καθιερωθούν ευνοϊκές διατροφικές συνήθειες κατά την παιδική ηλικία και την εφηβεία από το να προσπαθήσουμε να τις αλλάξουμε στην ενήλικη ζωή.

Οι υγιεινές διατροφικές συνήθειες στην πρώιμη ζωή αποτελούν μια κρίσιμη συμπεριφορική πορεία που μπορεί να χειραγωγήσει τον κίνδυνο καρδιαγγειακών παθήσεων και μπορεί να βοηθήσει στην πρόληψη της ανάπτυξης χρόνιων ασθενειών, όπως το υπερβολικό σωματικό λίπος, ο σακχαρώδης διαβήτης τύπου 2 και η μη βέλτιστη ανοσία, στην ενήλικη ζωή. Η μεσογειακή διατροφή (ΜΔ) έχει από καιρό συνδεθεί με την ανθρώπινη υγεία, ακόμη και στα παιδιά και τους εφήβους. Αρκετές μελέτες έχουν δείξει ότι η ΜΔ έχει ενθαρρυντικά αποτελέσματα κατά των καρδιαγγειακών, των μεταβολικών και των ψυχικών ασθενειών. Το υπερβολικό βάρος/παχυσαρκία μεταξύ των παιδιών και των εφήβων έχει αυξηθεί ανησυχητικά παγκοσμίως, επιμένει τακτικά και αργότερα στη ζωή και μπορεί να οδηγήσει σε αυξημένο κίνδυνο ανάπτυξης χρόνιων διαταραχών, ακόμη και κατά την παιδική ηλικία και την πρώιμη ενήλικη ζωή.

Παρόλο που διάφοροι παράγοντες συμβάλλουν στην παιδική παχυσαρκία, συμπεριλαμβανομένων γενετικών, βιολογικών, συμπεριφορικών, κοινωνικών, πολιτισμικών και περιβαλλοντικών παραγόντων, μερικές από τις πιο ευρέως προταθείσες θεωρίες περιλαμβάνουν κακές διατροφικές συνήθειες, ανεπαρκή σωματική δραστηριότητα και καθιστική ζωή. Επιπλέον, θεωρείται ότι η επίδραση των προαναφερθέντων συμπεριφορών κινδύνου στην κατάσταση της παχυσαρκίας τροποποιείται από το φύλο και την ηλικία. Τα επιστημονικά δεδομένα υποδηλώνουν ότι μπορεί ενίοτε να υπάρχουν διαφορές στις διατροφικές συνήθειες μεταξύ αγροτικών και αστικών περιοχών λόγω διαφορετικών τρόπων ζωής στα παιδιά και τους εφήβους.

[Tambalis KD, Panagiotakos DB, Sidossis LS. Dietary habits among 177,091 Greek schoolchildren by age, sex, weight status, region, and living area. A cross-sectional study. Hellenic J Cardiol. (2024), Apr 16: S1109-9666(24)00079-4, doi: 10.1016/j.hjc.2024.04.004, PMID: 38636777]

Διατροφικές συνήθειες των νέων

Επειδή οι Έλληνες μαθητές δεν υιοθετούν πλήρως την παραδοσιακή καρδιοπροστατευτική μεσογειακή διατροφή, θα μπορούσε να είναι χρήσιμο να δοθούν ορισμένες συστάσεις, ειδικά για τους εφήβους, για τη μείωση του κινδύνου μελλοντικών δυσμενών συνεπειών για την υγεία. Τα ευρήματα μιας εθνικά αντιπροσωπευτικής μελέτης αποκάλυψαν ότι οι διατροφικές συνήθειες των Ελλήνων μαθητών ήταν σχετικά επαρκείς, ενώ καθώς τα παιδιά μεγάλωναν από την παιδική ηλικία στην εφηβεία, οι διατροφικές τους συνήθειες έγιναν λιγότερο υγιεινές. Επιπλέον, οι ανθυγιεινές διατροφικές συνήθειες ήταν πιο διαδεδομένες στους μαθητές που ήταν υπέρβαροι/παχύσαρκοι, σε σχέση με εκείνους με φυσιολογικό βάρος. Το ενθαρρυντικό μήνυμα ήταν ότι δεν καταγράφηκαν αξιοσημείωτες διαφορές στις διατροφικές συνήθειες των μαθητών μεταξύ αστικών και αγροτικών περιοχών, καθώς και μεταξύ των περιφερειών της χώρας. Σύμφωνα με τη μελέτη των Tambalis et al. (2024), οι Έλληνες μαθητές δεν ακολουθούν πλήρως την τυπική καρδιοπροστατευτική μεσογειακή διατροφή, γεγονός που μπορεί να αυξήσει την πιθανότητα να βιώσουν αρνητικά αποτελέσματα για την υγεία τους στο μέλλον. Αυτή η γνώση θα μπορούσε να είναι χρήσιμη σε συστάσεις για την απόκτηση ορισμένων διατροφικών συνηθειών (π.χ., αποφυγή υψηλής κατανάλωσης “fast-food” και γλυκών), κυρίως σε υπέρβαρους και εφήβους. Οι πρωτοβουλίες δημόσιας υγείας θα πρέπει να αντιμετωπίσουν τις προκλήσεις σχετικά με την πρόσβαση και την οικονομική προσιτότητα υγιεινών και υψηλής ποιότητας τροφίμων στην παιδική/εφηβική ηλικία.

Διατροφικές συνήθειες ηλικιωμένων πολιτών

Η συνεχής αύξηση του προσδόκιμου ζωής οδηγεί σε προοδευτική γήρανση του πληθυσμού, ειδικά στις περισσότερες ανεπτυγμένες χώρες. Η υγιεινή διατροφή και η καλύτερη κατανάλωση προσαρμοσμένων λειτουργικών τροφίμων μπορεί να αποτελούν μία από τις στρατηγικές για την αναβολή ή την επιβράδυνση των μειώσεων που σχετίζονται με την ηλικία, αυξάνοντας έτσι την υγιή γήρανση και μειώνοντας το κόστος υγειονομικής περίθαλψης. Η έρευνα των Daniele et al. (2024) είχε ως στόχο να διερευνήσει τις διατροφικές συνήθειες των ηλικιωμένων (>65 ετών) και να αξιολογήσει την επίγνωσή τους σχετικά με τη συσχέτιση τροφίμων και υγείας.

Συνολικά, 511 Ιταλοί ηλικιωμένοι απάντησαν σε ένα ερωτηματολόγιο CATI (τηλεφωνική συνέντευξη με τη βοήθεια υπολογιστή) μέσω μιας εις βάθος, τηλεφωνικής συνέντευξης για τη συλλογή πληροφοριών σχετικά με τις διατροφικές συνήθειες, την επίγνωση για υγιεινά τρόφιμα και την τάση για προτίμηση σε λειτουργικά τρόφιμα. Οι ηλικιωμένοι χωρίστηκαν σε τέσσερις ομάδες ανάλογα με το φύλο και την ηλικία: Γυναίκες Πρώιμης Ηλικίας (n = 130), Άνδρες Πρώιμης Ηλικίας (n = 109), Γυναίκες Ώριμης Ηλικίας (n = 157) και Άνδρες Ώριμης Ηλικίας (n = 115). Οι ομάδες παρείχαν μια θετική αυτοαξιολόγηση της κατάστασης υγείας και της ατομικής υγιεινής διατροφής, οι οποίες θεωρήθηκαν και οι δύο «αρκετά καλές» (5 σε κλίμακα 10 βαθμών) και έδειξαν συνήθειες κατανάλωσης τροφίμων σύμφωνα με τις αρχές της Μεσογειακής Διατροφής (ΜΔ). Η καθημερινή διατροφή βασιζόταν σε φρούτα, λαχανικά, ψωμί και ζυμαρικά, με το εξαιρετικό παρθένο ελαιόλαδο ως κύρια πηγή λίπους, καταναλώνοντας σχεδόν «συχνά» (4 σε κλίμακα 5 βαθμών).

Οι ηλικιωμένοι που μελετήθηκαν, έδειξαν επίσης επίγνωση των υγιεινών ιδιοτήτων διαφόρων τροφίμων. Συγκεκριμένα, οι γυναίκες είχαν μεγαλύτερη επίγνωση της επίδρασης των τροφίμων στην υγεία, θεωρούνταν σχεδόν «εξαιρετικά υγιεινές» (9 σε κλίμακα 10 βαθμών) και ακολουθούσαν αυστηρά μια ΜΔ. Οι συμμετέχοντες εξέφρασαν επίσης αισιόδοξες προσδοκίες για την αποτελεσματικότητα των λειτουργικών τροφίμων, αξιολογημένες ως κοντά στο «εξαιρετικά επιθυμητές» (8 ή 9 σε κλίμακα 10 βαθμών), έναντι προβλημάτων που σχετίζονται με την ηλικία, επισημαίνοντας τα πιο σημαντικά όπως ο διαβήτης, το υπερβολικό βάρος, τα εντερικά προβλήματα και η κακή διάθεση. Οι ηλικιωμένοι που συμμετείχαν στην έρευνα συμμετείχαν επίσης σε εικονική (δημιουργική) επιλογή λειτουργικών τροφίμων, υποδεικνύοντας μέσω ενός βασικού πίνακα ποια, μεταξύ των πιο οικείων τροφίμων, θα μπορούσαν να είναι τα ιδανικά λειτουργικά τρόφιμα, εστιάζοντας στα φρούτα και τα λαχανικά. Μια ευχάριστη οσμή/γεύση, μια υγρή υφή και μια ζεστή θερμοκρασία σερβιρίσματος αντί για κρύα χαρακτήριζαν τα λειτουργικά τρόφιμα που επιλέχθηκαν. Άλλα θετικά χαρακτηριστικά ήταν η υγρότητα και το μέγεθος, ενώ η οξύτητα και η πικράδα ήταν μεταξύ των λιγότερο επιθυμητών χαρακτηριστικών. Αυτά τα ευρήματα δείχνουν πώς οι ηλικιωμένοι, παρά την εντελώς προβλέψιμη αισθητηριακή και γνωστική απώλεια που σχετίζεται με την ηλικία, όταν συμμετέχουν δημιουργικά και καθοδηγούνται σωστά, μπορούν να επιλέξουν τρόφιμα και συνδυασμούς τροφίμων που ταιριάζουν στις ανάγκες και τις επιθυμίες τους.

[Daniele, Giulia & Medoro, Chiara & Lippi, Nico & Cianciabella, Marta & Magli, Massimiliano & Predieri, Stefano & Versari, Giuseppe & Roberto, Volpe & Gatti, Edoardo, (2024). Exploring Eating Habits, Healthy Food Awareness, and Inclination toward Functional Foods of Italian Elderly People through Computer-Assisted Telephone Interviews (CATIs). Nutrients. 16. 762. 10.3390/nu16060762]

Η απροσδόκητη επίδραση του COVID-19

Στόχος της μελέτης των Rodríguez-Pérez et al. (2020) ήταν να αξιολογήσει εάν οι διατροφικές συμπεριφορές του ενήλικου πληθυσμού της Ισπανίας άλλαξαν κατά τη διάρκεια του περιορισμού λόγω της έξαρσης του COVID-19. Για τον σκοπό αυτό, διανεμήθηκε ένα διαδικτυακό ερωτηματολόγιο, βασισμένο σε 44 στοιχεία, συμπεριλαμβανομένων κοινωνικο-δημογραφικών δεδομένων, του Προγράμματος Αξιολόγησης Συμμόρφωσης της Μεσογειακής Διατροφής (MedDiet) (MEDAS) ως σημείο αναφοράς για μια υγιεινή διατροφή, με καταγραφή της πρόσληψης επεξεργασμένων τροφίμων, τις αλλαγές στις συνήθεις επιλογές τροφίμων και την αύξηση βάρους, χρησιμοποιώντας τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και τυχαία δειγματοληψία. Συνολικά 7514 συμμετέχοντες (37% ηλικίας κάτω των 35 ετών, 70,6% γυναίκες, 77,9% πανεπιστημιακής εκπαίδευσης ή υψηλότερης) από όλη την ισπανική επικράτεια συμπλήρωσαν το ερωτηματολόγιο.

Τα αποτελέσματα περιέγραψαν πιο υγιεινές διατροφικές συμπεριφορές κατά τη διάρκεια του περιορισμού, σε σύγκριση με προηγούμενες συνήθειες. Συνολικά, η βαθμολογία MEDAS (που κυμαίνεται από 0 έως 14, όπου η υψηλότερη βαθμολογία αντανακλά μεγαλύτερη προσήλωση στη Μεσογειακή Διατροφή) αυξήθηκε σημαντικά κατά τη διάρκεια του περιορισμού. Τα πολυπαραμετρικά στατιστικά μοντέλα παλινδρόμησης, προσαρμοσμένα ως προς την ηλικία, το φύλο, την περιοχή και άλλες μεταβλητές, έδειξαν στατιστικά σημαντικά υψηλότερη πιθανότητα αλλαγής της τήρησης της Μεσογειακής Διατροφής (προς την αύξηση της τήρησης), σε εκείνα τα άτομα που μείωσαν την πρόσληψη τηγανητών τροφών, σνακ, fast-food, κόκκινου κρέατος, αρτοσκευασμάτων ή γλυκών ποτών, αλλά αύξησαν τα τρόφιμα που σχετίζονται με τη Μεσογειακή Διατροφή, όπως το ελαιόλαδο, τα λαχανικά, τα φρούτα ή τα όσπρια, κατά τη διάρκεια του περιορισμού. Επομένως, αναπάντεχα ίσως, ο περιορισμός λόγω COVID-19 στην Ισπανία οδήγησε στην υιοθέτηση πιο υγιεινών διατροφικών συνηθειών/συμπεριφορών στον πληθυσμό που μελετήθηκε, όπως αντικατοπτρίζεται από την υψηλότερη τήρηση της Μεσογειακής Διατροφής. Αυτή η βελτίωση, εάν διατηρηθεί μακροπρόθεσμα, θα μπορούσε να έχει θετικό αντίκτυπο στην πρόληψη χρόνιων παθήσεων και επιπλοκών που σχετίζονται με την COVID-19.

[Rodríguez-Pérez C, Molina-Montes E, Verardo V, Artacho R, García-Villanova B, Guerra-Hernández EJ, Ruíz-López MD. Changes in Dietary Behaviours during the COVID-19 Outbreak Confinement in the Spanish COVIDiet Study. Nutrients, (2020), Jun 10; 12(6): 1730. doi: 10.3390/nu12061730. PMID: 32531892; PMCID: PMC7353108]