Καλλιεργητικές τεχνικές

Η αρχαία ελιά των Βουβών (Ελιά Βουβών Κρήτης)

Η παλαιότερη ελιά στον κόσμο βρίσκεται στην Κρήτη, 14/05/2020, Ανδριάνα Σίμος

https://greekherald.com.au/culture/oldest-olive-tree-in-the-world-is-located-in-crete/

Φύτευση: Η ελιά ευδοκιμεί στα περισσότερα είδη εδαφών. Μπορεί να αξιοποιεί ένα γόνιμο και επίπεδο χωράφι, μια γόνιμη πλαγιά ή μια ξερή και πετρώδη ή βραχώδη πλαγιά. Γι’ αυτό είναι ορθό, πριν τη φύτευση σε περιοχές με κλίση και μεγάλες ανωμαλίες, να γίνει κάποια ισοπέδωση. Ειδικότερα σε εδάφη με μεγάλες κλίσεις η καλλιέργεια πρέπει να γίνεται παράλληλα με τις ισοϋψείς. Το ριζικό σύστημα της ελιάς συγκεντρώνεται στα ανώτερα 50-70 cm του εδάφους, αν και μπορεί να βγάλει ρίζες σε βάθος μεγαλύτερο από ένα μέτρο αναζητώντας συμπληρωματικούς υδάτινους πόρους. Mετά από εργασίες για την ισοπέδωση και σε σκληρά εδάφη, γίνεται ένα βαθύ όργωμα σε βάθος 60-70 εκατοστά, με σκοπό να βελτιωθεί η σύσταση του εδάφους. Αυτό βοηθά το ριζικό σύστημα να αναπτυχθεί, να σπάσουν οι βράχοι, να καταστραφούν τα πολυετή ζιζάνια, αν υπάρχουν και γενικά να καθαρίσει το χωράφι από άχρηστα υλικά, όπως πέτρες, ρίζες, κορμούς κ.λπ.

Στα άγονα εδάφη είναι καλό να προστεθεί και κοπριά, μετά το βαθύ όργωμα. Ακολουθεί επιφανειακή καλλιέργεια, για να εξαφανιστούν οι ανωμαλίες που δημιουργήθηκαν από το βαθύ όργωμα. Επομένως, το έδαφος πρέπει να έχει βέλτιστη υφή, δομή και σύνθεση σε βάθος ενός μέτρου. Η ανάπτυξη του ριζικού συστήματος στο έδαφος μπορεί να παρεμποδιστεί από τον σχηματισμό ασβεστολιθικών, σιδηρούχων ή πετρωδών συσσωματωμάτων, αλλά αν είναι λεπτά και επιφανειακά, μπορούν να διασπαστούν με βαθιά όργωμα για να καταστεί το έδαφος έτοιμο για φύτευση.

[INTERNATIONAL OLIVE COUNCIL, Production techniques in olive growing, https://www.internationaloliveoil.org/wp-content/uploads/2019/12/Olivicultura_eng.pdf, pp. 1-348, ISBN: 978-84-931663-6-6]

[Η καλλιέργεια της ελιάς, ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΓΕΩΡΓΙΑΣ, ΑΓΡΟΤΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΤΜΗΜΑ ΓΕΩΡΓΙΑΣ – Έκδοση 2022, Λευκωσία – Κύπρος, https://www.moi.gov.cy/moa/da/da.nsf/All/]

Φυτάρια ελιάς προς φύτευση

Συστήματα εκμετάλλευσης: Η επιλογή του κατάλληλου για κάθε περίπτωση συστήματος εκμετάλλευσης, εξαρτάται από πολλούς παράγοντες και έχει με τη σειρά του αντίστοιχες επιπτώσεις στις απαιτήσεις σε πόρους και εργασία, αλλά και στην παραγωγικότητα του ελαιώνα. Τα τρία κυριότερα συστήματα εκμετάλλευσης είναι: Α) Οι παραδοσιακοί ελαιώνες. Αυτοί είναι οι παλαιότεροι τύποι ελαιώνων και χαρακτηρίζονται από αραιή φύτευση, με μεγάλα δέντρα και συνήθως μηχανική συγκομιδή. Β) Οι σύγχρονοι εντατικοί ελαιώνες (πυκνής φύτευσης). Εδώ, τα δέντρα φυτεύονται πιο πυκνά σε σχέση με τους παραδοσιακούς, επιτρέποντας μεγαλύτερη παραγωγή ανά μονάδα επιφάνειας. Η συγκομιδή μπορεί να είναι μερικώς μηχανική ή με τη βοήθεια δονητών. Γ.) Τα συστήματα υπέρπυκνης φύτευσης ή υπερεντατικοί ελαιώνες. Αυτός ο τύπος ελαιώνα έχει την υψηλότερη πυκνότητα φύτευσης, με στόχο την μεγιστοποίηση της παραγωγής ανά στρέμμα, και συνήθως χρησιμοποιεί μηχανήματα για τη συγκομιδή.

Κύρια χαρακτηριστικά των παραδοσιακών ελαιώνων είναι:

Πυκνότητα: 4-12 δένδρα/στρέμμα,
Αποδόσεις: 20-150 κιλά καρπών/στρέμμα,
Απουσία ή ελάχιστη άρδευση, οργανική λίπανση,
Απουσία ή ελάχιστη χρήση φυτοφαρμάκων,
Συμβάλλουν στη διατήρηση των οικοσυστημάτων και της οικολογικής ισορροπίας,
Συμβάλλουν στη μείωση των διαβρώσεων και της υποβάθμισης των εδαφών,
Αξιοποιούν άγονες και μη ποτιστικές περιοχές.

Σύγχρονοι εντατικοί ελαιώνες είναι η κατηγορία ελαιώνων που επικρατούν στην Ελλάδα. Τα κύρια χαρακτηριστικά τους είναι:

Πυκνότητα: 8-25 δένδρα/στρέμμα,
Αποδόσεις: 150-400 κιλά καρπών/στρέμμα,
Κατεργασία εδάφους/ή χρήση ζιζανιοκτόνων,
Λίπανση: κυρίως χημικά λιπάσματα 2-6 kg/δένδρο,
Χρήση φυτοφαρμάκων (2-10 φορές το χρόνο),
Πότισμα μερικώς-σύστημα μπεκ ή σταγόνες.

[Μορφές καλλιέργειας ελιάς, http://www.gaiapedia.gr/gaiapedia/index.php/Μορφές_καλλιέργειας_ελιάς]

Παραδοσιακός ελαιώνας

https://www.sedik.gr/arxeio-elaioneon/2025/5685-diapistoseis-kai-symperasmata-gia-tin-anaptyksi-elaiotourismoy-stin-kriti

Καλλιεργητικές φροντίδες: Μετά τη συγκομιδή του ελαιόκαρπου και πριν την έναρξη της νέας βλάστησης, οι ελαιοκαλλιεργητές πρέπει να αρχίσουν τις φροντίδες. Χρειάζεται μία σειρά εργασιών, όπως κλάδεμα, καταστροφή ζιζανίων, λίπανση και άρδευση. Τα πιο συνηθισμένα σχήματα διαμόρφωσης της ελιάς είναι το ελεύθερο κύπελλο, το θαμνώδες σχήμα και τα ατρακτοειδή ή κωνικά σχήματα. Στο ελεύθερο κύπελλο, σκοπός είναι ο σχηματισμός υγιών χαμηλόκορμων δέντρων με 3-5 ισχυρούς βραχίονες σε τέτοια θέση και διάταξη περιμετρικά στον κορμό που να μη σκιάζει ο ένας τον άλλο.

Κλάδεμα ανανέωσης: H περίοδος μετά τη συγκομιδή είναι η πιο κατάλληλη για το κλάδεμα ανανέωσης των ελαιόδεντρων. Το κλάδεμα αυτό εφαρμόζεται σε ελαιόδεντρα που η παραγωγή τους έχει μειωθεί σημαντικά, ή σε δέντρα που λόγω μεγάλου ύψους δημιουργούν σοβαρά προβλήματα στη συγκομιδή. Καλά αποτελέσματα σ’ αυτές τις περιπτώσεις έχει δώσει είτε το κόψιμο του κορμού σε ύψος 30 εκατοστών από το σημείο εμβολιασμού, είτε η ανανέωση των βραχιόνων σε μήκος γύρω στα 30-40 εκατοστά. Το κλάδεμα ανανέωσης πρέπει να συμπληρωθεί μέχρι τα τέλη Φεβρουαρίου. Οι πρώτοι βλαστοί από την ανανέωση του δέντρου αρχίζουν να εμφανίζονται την άνοιξη. Τα ανανεωμένα ελαιόδεντρα αποκτούν σύντομα πλούσια βλάστηση και επανέρχονται στην καρποφορία.

Σύμφωνα με το Ελληνικό Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων, συστήνεται:

Το κλάδεμα να γίνεται με ξηρό καιρό,
Αφαίρεση και καταστροφή προσβεβλημένων κλάδων από διάφορα παθογόνα,
Απολύμανση των κλαδευτικών εργαλείων,
Απομάκρυνση των κλαδιών από τον ελαιώνα και την περίμετρό του (είναι εστίες μόλυνσης και εκτροφείο των ξυλοφάγων εντόμων),
Επάλειψη των μεγάλων τομών κλαδέματος με κατάλληλο υλικό (πάστα).

Κλαδεύοντας την ελιά

Λίπανση: Όπως όλα τα δέντρα, έτσι και η ελιά παρόλο που είναι «λιτοδίαιτη», έχει ανάγκη από λιπάσματα για να έχει ικανοποιητική καρποφορία και παραγωγή κάθε χρόνο. Οι ποσότητες του λιπάσματος που χρειάζονται εξαρτώνται από πολλούς παράγοντες, όπως είναι η ηλικία των δέντρων, η γονιμότητα του εδάφους και από το αν αρδεύονται ή όχι.

Η ορθολογική λίπανση έχει τους ακόλουθους στόχους:

Την κάλυψη των θρεπτικών αναγκών των ελαιώνων,
Την ελαχιστοποίηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων της λίπανσης, ιδιαίτερα όσον αφορά τη ρύπανση του εδάφους, του νερού και της ατμόσφαιρας,
Τη διασφάλιση ποιοτικού ελαιόλαδου,
Την αποφυγή συστηματικής, υπερβολικής εφαρμογής λιπασμάτων.

Με εφαρμογή λίπανσης κατά το χρονικό διάστημα που μεσολαβεί από τη συγκομιδή του ελαιόκαρπου μέχρι την άνθιση, τα ελαιόδεντρα βρίσκονται σε άριστη θρεπτική κατάσταση, γεγονός ωφέλιμο καθώς κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου γίνεται η διαμόρφωση των οφθαλμών και η δημιουργία ικανοποιητικής άνθισης και καρποφορίας. Γι’ αυτό οι λιπάνσεις πρέπει να γίνονται έγκαιρα, ώστε να υπάρχουν στη διάθεση των ελαιόδεντρων τα απαραίτητα θρεπτικά στοιχεία, άζωτο, φωσφόρος και κάλιο. Το άζωτο χρειάζεται σε όλη τη διάρκεια του χρόνου, προκειμένου το ελαιόδεντρο να αναπτύξει καλή βλάστηση και καρποφορία. Η ελιά έχει μεγάλη ανάγκη αζώτου κατά τη διάρκεια της διαφοροποίησης των οφθαλμών (Φεβρουάριος-Μάρτιος), την περίοδο ανθοφορίας και καρπόδεσης (Απρίλιος-Ιούνιος) και την εποχή που γίνεται η σκλήρυνση του πυρήνα (Ιούλιος-Αύγουστος). Αν το δέντρο δεν έχει το απαιτούμενο άζωτο κατά τη διάρκεια της άνοιξης, σχηματίζονται πολλά ατελή άνθη και παρατηρείται έντονη καρπόπτωση.

[INTERNATIONAL OLIVE COUNCIL, Production techniques in olive growing, https://www.internationaloliveoil.org/wp-content/uploads/2019/12/Olivicultura_eng.pdf, pp. 1-348, ISBN: 978-84-931663-6-6]

Άρδευση: Η άρδευση των δένδρων, ιδιαίτερα την άνοιξη συντελεί στην αύξηση της παραγωγικότητας του ελαιώνα και στην εξασφάλιση μιας σχετικά σταθερής παραγωγής από χρόνο σε χρόνο. Στην πράξη χρησιμοποιούνται πολλά και διάφορα συστήματα άρδευσης. Κυριότερα απ’ αυτά είναι σταλακτήρες, οι μικροσωλήνες και οι μικροεκτοξευτήρες. Καλύτερο και πρακτικότερο απ’ όλα θεωρείται το σύστημα των σταλακτήρων.

Φυτοπροστασία: Οι προσβολές από Λεκάνιο και Δάκο μπορούν να προκαλέσουν σημαντικές ζημιές και στην ποσότητα και στην ποιότητα της παραγωγής. Σήμερα όμως χάρη στα αποτελέσματα της τοπικής έρευνας, έχουν προσδιοριστεί τρόποι και μέσα που ελέγχουν τις προσβολές αυτές αρκετά αποτελεσματικά και αρκετά οικολογικά με ελάχιστες ποσότητες φαρμάκων. Και ο έλεγχος αυτός αποτελεί ένα από τους βασικότερους παράγοντες της υψηλής ποιότητας του Κρητικού ελαιολάδου. Η χρήση ειδικών δακοπαγίδων θα δώσει ίσως μια λύση για πλήρη απαλλαγή από τα φάρμακα.

[ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΕΛΑΙΟΚΟΜΙΚΩΝ ΔΗΜΩΝ ΚΡΗΤΗΣ (ΣΕΔΗΚ). Οι Καλλιεργητικές Φροντίδες, https://sedik.gr/elia-kai-ladi-stin-kriti/oi-kalliergitikes-frontides]

Η άρδευση της ελιάς με μετρητή όγκου νερού

[Gholami, Rahmatollah & Zahedi, Seyed Morteza. (2021). Young Olive Trees Responses (Olea europaea cv. Mission) To Regulated Deficit Irrigation RegimeReaktionen junger Olivenbäume (Olea europaea cv. Mission) auf eine Defizitbewässerung. Erwerbs-Obstbau. 63. 10.1007/s10341-021-00564-8]